Critical Incidents
Ik werk niet als therapeut; ik werk als preventionist, tijdens/vlak na critical incidents. Als je je inleest in de definitie van een critical incident, neem dan even een momentje om aan een IC te denken. De DSM(geknip-plakt uit editie IV, omdat we die in de EU nog steeds gebruiken) vertelt ons dat een critical incident “iedere plotselinge gebeurtenis, die men beleeft of waarvan men getuige/overtuigd is, waarbij feitelijk of dreigend sprake is van overlijden of levensgevaar, zwaar letsel of bedreiging van het fysieke of psychologische welzijn van een individu of groep” is. Deze gebeurtenis leidt tot emotionele distress. Op een IC maken niet alleen patienten, maar ook naasten en medisch personeel dagelijks critical incidents mee. We hebben inmiddels heel veel geleerd, in ons werk met burgers en hulpverleners, in de “buitenwereld”. Maar voordat we deze lessons learned kunnen implementeren, moeten we begrijpen waarom ze belangrijk zijn.
Stress……levensreddend
Gedurende de evolutie word het menselijk brein toenemend complex; onze hersenen zijn in staat enorm ingewikkelde taken te verrichten en we zijn nog volop aan het ontdekken waarom ze nu precies doen wat ze doen. Maar wanneer we in gevaar zijn en (traumatische) stress ervaren, verandert er een heleboel in ons lichaam; complexe denkprocessen zijn overbodig, als acuut gevaar is gesignaleerd. Het limbische stelsel in ons brein werkt als een soort brandalarm; er wordt een enorme dosis adrenaline geproduceerd. Die leidt meteen tot actie/reactie en wordt gevolgd door een langzame, maar stabiele productie van cortisol. Deze “stresshormonen” worden niet alleen door het lichaam zelf aangemaakt; ze behoren tot de favoriete medicatie, zeker op een IC; ze kunnen het verschil maken en het lichaam levensreddend activeren!
Wanneer je moet vluchten uit een brandend huis, of moet reanimeren, dan heb je superhelden-spierkracht nodig; adrenaline en cortisol zorgen voor een verhoogde bloedtoevoer naar je grote spiergroepen. Ik zou alleen al een heel blog kunnen schrijven over de andere bijwerkingen op het lichaam…….je moet maar even van mij aannemen dat stresshormonen onze hele stofwisseling beinvloeden. Wellicht heb je wel eens van de “Fight, Flight, Freeze”-modus gehoord. Nou, wanneer heb limbische systeem alarm slaat, dan is dit precies wat je te wachten staat; lichaamssystemen, die belangrijk zijn om te overleven werken extra hard, terwijl “luxefuncties” tijdelijk op een spaarstand gaan functioneren.
Brainfreeze
Om psychotraumatologie beter te begrijpen, moet je snappen wat er in in onze hersenen gebeurt, wanneer we (traumatische) stress doormaken. Ik zal jullie geen neurowetenschappelijke overload geven. Stel je het limbische “alarm” systeem voor, dat midden in je hoofd “afgaat”. Onder invloed van stresshormonen verandert de doorbloeding in de hersenen; we moeten split-second beslissingen kunnen nemen, misschien zelfs zonder nadenken kunnen reageren(reflexen; houd maar eens een hand boven een brandende kaars). Ik moet je wel één moeilijke naam meegeven, omdat die heel belangrijk is; de Hippocampus bevindt zich in het midden van je brein. Dit is een wonderbaarlijke structuur; je Hippocampus speelt een grote rol bij het maken van herinneringen; beelden krijgen een “tijd- en plaatsstempel”, in je Hippocampus. Deze markering is belangrijk, want nodig voor de ordening in je hersenen. Wanneer je onder (traumatische) stress staat, wordt de Hippocampus verminderd doorbloed; de beelden, die via je zintuigen binnenkomen krijgen geen stempel. Dit maakt het lastig ze te sorteren. En het zou maar zomaar kunnen dat ze later tot chaos in je brein gaan leiden.
Normaal
We horen vaak over trauma-gerelateerde ziektebeelden(bijvoorbeeld de Posttraumatische Stressstoornis PTSS). Natuurlijk vormt critical incident stress een risico. Maar de meeste mensen werken zich er zelfstandig doorheen, zonder professionele hulp. Zij beschrijven zelfs vaak “posttraumatische groei”(what doesn´t kill you makes you stronger).
We hebben geleerd dat het enorm waardevol en belangrijk is aan mensen uit te leggen wat er fysiek en psychisch met je gebeurt, als je (traumatische) stress doormaakt; psychoeducatie moet “op maat” worden aangeboden en duidelijk maken dat mensen normale reacties op een abnormale situatie doormaken; ze zijn niet ziek en ze zijn niet gek!
Antidote
Stresshormonen vormen een zware belasting op het menselijk lichaam; jazeker, soms werken ze levensreddend. Maar het is belangrijk het lichaam de ruimte te geven vervolgens weer een equilibrium(balans) te bereiken. Er zijn veel mogelijkheden en interventies, die mensen kunnen ondersteunen, tijdens/na critical incidents. We weten dat mensen toenemend risico lopen op het later ontwikkelen van psychopathologie, naarmate de ervaringen van gevoelens van machteloosheid en hopeloosheid hoger zijn; we betrekken mensen daarom actief bij alles wat we doen en stimuleren tot het gepast nemen van eigenregie. Denk aan de piramide van Maslow; critical incidents brengen mensen tot de onderste trap. We moeten dus vandaaruit werken.
De IC als gevarenzone……
Machteloosheid en hopeloosheid……gevoelens, die maar al te actueel zijn, op een IC. Critical incident stress is een 24/7 realiteit, rond een Intensive Care Unit. Patienten, maar ook hun naasten en het medisch personeel; ze krijgen allemaal te maken met (traumatische) stress. Allemaal anders, op hun eigen manier en met eigen begrenzingen en mogelijkheden. Maar als ik met een wattenstokje speeksel zou afnemen, wed ik dat ik bij alledrie deze groepen verhoogde cortisolspiegels zou kunnen vaststellen. Blootstelling aan (traumatische) stress op een ICU is vaak niet begrensd en te overzien; er is geen sprake van één critical incident en de mogelijkheid om vervolgens te herstellen en je homeostase terug te vinden. Daarom noem ik de IC een gevarenzone……maar het is een gevarenzone met potentie en veel mogelijkheden!!!!
Hetzelfde schuitje……
Patienten, naasten, personeel……jullie zitten allemaal in hetzelfde schuitje; ieder van jullie ging aan boord van het schip met eigen intenties, doelen, hoop en verwachtingen. We hebben in de “buitenwereld” geleerd dat er heel veel manieren zijn om je resilientie(weerbaarheid) te vergroten. Mogelijkheden tot informatievoorziening, (psycho)educatie. Technieken, interventies en handvatten, die je zelfs met zeer beperkte middelen/ruimte kunt implementeren. Om je te ondersteunen bij uitdagingen en tegenslagen. Een IC is een plek van wonderen, maar ook van verlies en afscheid. Die realiteit kunnen we niet veranderen; als patienten IC-patienten zijn, is het leven oh zo fragiel en kwetsbaar.
Missie……
Ik begon ooit als verpleegkundige, was zelf IC-patient en heb als naaste aan het IC-bed gestaan. Ik ga enorm mijn best doen mijn kleine steentje aan de FCIC groep bij te dragen. Ik geloof in levenslang (bij)leren; we hebben allemaal onze eigen stukjes uit de grote puzzel van kennis en ervaring. Laten we ze samenleggen. Gedurende de aanloop van dit project, kwamen er al een heleboel “Denkanstösse” in mij op. Ik kan niet wachten ze nader te onderzoeken!
