De patiënt centraal, worden IC-professionals er moe van?

Inleiding
Een IC is zonder twijfel een afdeling in het ziekenhuis met stressvolle situaties voor zowel patiënten, naasten als ook voor de zorgprofessionals. Een groeiend aantal onderzoeken suggereert dat burn-out onder IC-verpleegkundigen⁽¹⁾ en intensivisten⁽²⁾ herkenbaar is als gevolg van een intensieve en voortdurende hooggespannen werkomgeving. Dit kan een gevolg hebben op het eigen werkplezier en uiteindelijk de kwaliteit van zorg voor patiënt en diens naasten verminderen.

Het blijkt dat verpleegkundigen en artsen emotioneel geraakt kunnen worden door het continue lijden van de patiënt⁽³⁾, end-of-life kwesties⁽⁴⁾, onevenredige zorg of de uitzichtloosheid van een behandeling⁽⁵⁾, en veeleisende naasten⁽⁶⁾. Daarnaast verandert het werkgebied meer en meer naar een hoog-technische omgeving met geavanceerde levensverlengende medische therapieën, die uitgebreide competenties van de professionals vereisen. Ook kan de het gezamenlijke besluitvormingsproces over individuele opties voor behandeling, het communicatieproces ingewikkelder maken.

Tot slot kan de actieve betrokkenheid van de patiënten en hun families in het ontwerp van nieuwe zorgmodellen, bijvoorbeeld het ´Relationship-based Care´ model waarin patiënt en familie gerichte zorg centraal staat, een uitdaging zijn voor de verpleegkundige beroepsontwikkeling⁽⁷⁾. Dit model is afgebeeld in figuur 1. De patiënt centraal stellen in het zorgproces heeft echter een direct gevolg voor de rol als professional en vraagt een proactieve houding en een verdieping van de relatie met de patiënt en diens naasten.

Al deze cumulatieve processen zouden kunnen leiden tot emotionele uitputting, met een dreigende braindrain en verlies van vaardigheden indien professionals het werk voor het behoud van de eigen gezondheid voortijdig verlaten⁽⁸⁾.

Figuur 1 ´Relationship-based Care´ model (Bron: http://chcm.com/relationship-based-care/)

Burn-out en vermoeidheid
Stress betekent spanning. In positieve zin is stress belangrijk voor het mobiliseren en het verrichten van activiteiten en werktaken. Echter, stress neemt onmiddellijk en cumulatief toe als er een verandering of bedreiging optreedt. Dit proces kan een negatieve uitwering hebben indien de draaglast groter wordt dan de individuele draagkracht. Eén van de mogelijke gevolgen is vermoeidheid; dit is een beschermende reactie op te hoge fysieke en psychische eisen met als doel de interne balans te herstellen. Vermoeidheid is vaak gerelateerd aan angst en depressie onder zorgprofessionals en kan het gevolg zijn van slaapstoornissen⁽⁹⁾. Volgens Ruggiero geeft 91,9% van de ondervraagde ic-verpleegkundigen aan, regelmatig moe te zijn.

Extreme vermoeidheid kan echter ook een symptoom zijn van burn-out. Burn-out is een situatie van totale uitputting, het gevoel helemaal ´op´ te zijn, in combinatie met een hoge mate van depersonalisatie, een cynische of afstandelijke houding, en een verminderde persoonlijke bekwaamheid ofwel twijfel aan de eigen competentie in het werken met andere mensen⁽¹⁰⁾.

Het onderzoek om de uitgebreidheid en de consequenties van de opeenstapelende mentale processen onder professionals op de intensive care nauwgezet in kaart te brengen bevindt zich nog in de beginfase. Uit de resultaten van onze systematische literatuurstudie blijkt dat de prevalentie van burn-out onder deze professionals niet evident is, variërend van 1,2% tot 49%. Daarnaast worden binnen wetenschappelijke publicaties verschillende definities gehanteerd voor burn-out en is er een overlap met Secundaire Traumatische Stress⁽¹¹⁾, Compassie Vermoeidheid en Plaatsvervangende Stress⁽¹²⁾.

Conclusie
De emotionele prijs van het werken op een intensive care kan een bedreiging van de eigen gezondheid worden, maar de omvang van het probleem onder professionals is vooralsnog onduidelijk. Omdat het verminderde welzijn en werkplezier van de professionals mogelijk een negatieve invloed op de kwaliteit van de zorg kan hebben, moeten individueel gerichte preventieve strategieën worden ontwikkeld om werkstress te verminderen.

Referenties
(1) Mealer, M.L., et al., (2007). Increased prevalence of posttraumatic stress disorder symptoms in critical care nurses. Am J Respir Crit Care Med. 175: 693-7.
(2) Embriaco, N., et al., (2007). High level of Burnout in intensivists: prevalence and associated factors. Am J Respir Crit Care Med. 175: 686-2.
(3) Verdon, M., et al., (2008).Burnout in a surgical ICU team. Intensive Care Med. 34: 152-6
(4) Todaro-Franceschi, V. (2013). Compassion fatigue and burnout in nursing. Enhancing professional quality of life. New York: Springer.
(5) Kompanje, E.J.O., et al., (2013). Causes and consequences of disproportionate care in intensive care medicine. Current Opinion, 19(6): 631-5.
(6) Epp, K., (2012). Burnout in critical care nurses: a literature review. Dynamics, 23(4): 25-31
(7) Ruch, G., (2005). Relationship-based practice and reflective practice: holistic approaches to contemporary child care social work. Child & Family Social Work, 10(2): 111-23.
(8) Raftopoulos, V., et al. (2012). The factors associated with the burnout syndrome and fatigue in Cypriot nurses: a census report. Bmc Public Health 12.
(9) Ruggiero, J. S., (2003). Correlates of fatigue in critical care nurses. Res in Nurs & Health 26(6): 434-444.
(10) Schaufeli, W., & Bakker, A., (2013). De psychologie van arbeid en gezondheid, Derde geheel herziene druk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
(11) Figley, C.R., (1995). Coping with Secondary Traumatic Stress Disorder in Those Who Treat the Traumatized. New York: Routledge.
(12) Austin, W., et al., (2013). Lying Down in the Ever-falling Snow. Ontario: Wilfrid Laurier University Press.