Alcoholintoxicatie bij jongeren tot 18 jaar

Alcoholintoxicatie is binnen de kindergeneeskunde een sterk groeiend probleem. Een onderzoek van Van Kleef en Van der Lely(1) toonde dan ook een stijgende incidentie van het aantal opnamen onder kinderen als gevolg van overmatig alcoholgebruik. In Nederland is alcohol de meest voorkomende misbruikte substantie onder adolescenten. 47% van de 12-jarigen heeft al wel eens alcohol gedronken en van de 15-jarigen drinkt 52% wekelijks alcohol. Ook lijkt er een trend te bestaan dat de kinderen die met een alcoholintoxicatie opgenomen worden steeds jonger zijn. In het Diakonessenhuis Utrecht is deze stijgende lijn van alcoholintoxicaties en het aantal alcoholgerelateerde SEH bezoeken en opnamen onder jongeren opgevallen. In reactie hierop is door de vakgroep kindergeneeskunde en SEH een geprotocolleerde aanpak van acute opvang, bewaking en begeleiding van jongeren met een alcoholintoxicatie ontworpen. Deze aanpak is een up-to-date benadering van een plotseling opduikend, hedendaags maatschappelijk verschijnsel.

Gevaar van alcohol bij jongeren, acute opvang
De toxische effecten van alcohol kunnen vanaf een plasmaconcentratie van 0,5-1? worden verwacht. Jongeren hebben sneller last van en hoog promillage alcohol omdat ze in de regel lichter in gewicht zijn en minder volume aan totaal lichaamswater hebben waarover de alcohol zich verdeeld. Daarnaast werken ontgiftingssystemen in de lever trager en is dit bij meisjes weer erger dan bij jongens. Er wordt gesproken van een ernstige intoxicatie wanneer een patiënt een alcoholpromillage heeft > 2,5. Afhankelijk van de individuele kenmerken kan een jongere al bij een promillage > 1,8 in coma raken (dit zijn 10 tot 12 EH alcohol in korte tijd). Iedereen is welbekend met de korte termijn gevolgen van alcoholmisbruik zoals sociale ontremming, zwalken, onduidelijk praten et cetera.

De acute alcoholintoxicatie kan echter levensbedreigend zijn en wordt veroorzaakt door het feit dat alcohol alle hersenfuncties verstoord zoals emoties en motoriek maar ook het bewustzijn en de hersenstamfuncties. Tevens veroorzaakt het hypothermie, dehydratie, hypoglykemie en letsel zijn slechts enkele voorbeelden uit de groep verschijnselen. Indien een jongere met vermoeden op overmatig alcoholgebruik/alcoholintoxicatie op de SEH komt dient de opvang volgens het ABC principe te gebeuren alvorens verdere behandeling wordt ingezet. Verdere behandeling is uiteraard afhankelijk van de ernst van de situatie en wordt bepaald door anamnese (en heteroanamnese ten aanzien van de hoeveelheid alcohol die is ingenomen), lichamelijk onderzoek en zo mogelijk van het bepaalde alcoholpromillage.

Aandachtspunten ABCDE
1. respiratoire insufficiëntie ten gevolge van verminderd bewustzijn en depressie van het ademcentrum;
2. dehydratie ten gevolge van verhoogde diurese, braken en/of toegenomen zweetproductie
3. hypotensie;
4. metabole acidose ten gevolge van oxidatie van alcohol, versterkt door ademdepressie;
5. hypothermie ten gevolge van onderdrukking van thermoregulatiecentrum en perifere vasodilatatie;
6. hyperventilatie;
7. verminderd bewustzijn leidend tot coma;
8. hypoglycaemie;
9. braken met risico op aspiratie;
10. verminderde spiercontrole;
11. slaperigheid, retrograde amnesie, sociale ontremming, dysartrie en ataxie;
12. letsels ten gevolge van valpartijen en verkeersongevallen door verminderde reactiesnelheid en ontremming.

Beleid bij opname van een jongere met een alcoholintoxicatie
40 % van de jongeren die met een alcoholgerelateerd probleem op de SEH komen worden opgenomen op de adelescentenafdeling. Opname vindt plaats indien er sprake is van een comateuze toestand, heftig braken met kans op aspiratie of in geval van een flink trauma. De jongeren worden intensief gecontroleerd tot het bewustzijn is teruggekeerd.

Het beleid bij opname is als volgt:
1. afname bloed (veelal op SEH verricht): ethanolspiegel. Spiegelbepaling indien daardoor beleid bepaald wordt), bicarbonaat of bloedgas, gluc, Na, K, Ureum, Kreat, spijtserum, urine op toxicologie (inclusief GHB indien noodzakelijk);
2. infuus, ½ glucose 5% – ½ fysiologisch zout 80-100 ml/uur, bij lage bloeddruk vullen met 10 ml/kg (max 500 ml) fysiologisch zout;
3. monitorbewaking en SO2 meting;
4. controle ademhaling op depressie dan wel hyperventilatie;
5. controle bloeddruk, pols, ademhaling, temperatuur, pupillen à 2 uur;
6. EMV score à 2 uur;
7. vochtbalans à 12 uur;
8. glucosecontrole à 4 uur;
9. zo nodig opwarmen.

Gevaar van alcohol bij jongeren, langere termijn
De gevaren van alcoholmisbruik op langere termijn zijn nog niet bij iedereen doorgedrongen. Nauwkeurig neuropsychologisch onderzoek heeft uitgewezen dat er schade aan het ontwikkelende brein op kan treden en dat hierdoor het cognitieve potentieel zich minder goed kan ontwikkelen of zelfs kan verminderen. Bij excessieve blootstelling aan alcohol op de jonge leeftijd zou de prefrontale cortex zich niet optimaal kunnen ontwikkelen. Hierdoor loopt verdere uitrijping van functies als inzicht, planning, emotionele controle, empathie en flexibiliteit gevaar. Ook is gebleken dat alcoholmisbruik op jonge leeftijd een verhoogde kans op alcoholproblematiek op latere leeftijd geeft (excessief alcoholgebruik onder de 13 jaar geeft 40% kans op alcoholverslaving later in het leven).

Alcohol is extra ongezond tijdens de groei en toxisch voor de uitrijping van de hersenen:
1. alcoholgebruik verstoort het proces van hersenontwikkeling bij jongeren en kan van invloed zijn op het gedrag, karakter, concentratie en schoolprestaties. Ook zijn er aanwijzingen dat de frontale hersenschors zich niet optimaal kan ontwikkelen. Dit leidt tot slechtere ontwikkeling van planning, inzicht, empathie, emotionele controle en flexibiliteit;
2. alcoholgebruik op jonge leeftijd verhoogt de kans op alcoholverslaving op latere leeftijd;
3. jongeren kunnen slecht tegen alcohol en zijn sneller vergiftigd; de verwijdering uit het lichaam gaat traag en leidt de volgende dag tot geheugenstoornissen, concentratiestoornissen en slechte leerprestaties;
4. alcohol werkt ontremmend en leidt tot agressie, verwondingen, verkeersongelukken en onveilige seks;
5. alcoholgebruik bij jongeren is van invloed op de groei van botten en spieren. Alcohol verlaagt onder andere het gehalte aan groeihormoon en mannelijk hormoon.
6. alcoholgebruik bij jongeren bestaat voornamelijk uit ‘binge’-drinken: in korte tijd grote hoeveelheden alcohol innemen hetgeen leidt tot een hoog promillage en coma;
7. ‘Binge’-drinken kan leiden tot een ‘black-out’: de volgende dag blijkt de herinnering uit het geheugen verdwenen te zijn. Te vaak een ‘black-out’ kan blijvende schade aan de hersenen geven.

Gevaar van alcohol bij jongeren, nazorg
Vanaf 2006 ervaart het Diakonessenhuis Utrecht een toename van alcoholgerelateerde problemen bij jongeren tussen de 10 en 18 jaar bij bezoeken aan de Spoedeisende hulp van het ziekenhuis. Dat varieert van glasverwondingen, verwondingen als gevolg van een val van de fiets en vechtpartijen. Ook is er sprake van een stijging van het aantal ziekenhuisopnames van jongeren met een alcoholvergiftiging. Om deze jongeren en hun ouders zo goed mogelijk te begeleiden, is het Diakonessenhuis in 2008 een speciaal nazorgtraject gestart. Op de Spoedeisende hulp worden jongeren gescreend en ingedeeld naar zwaarte van het probleem.

Jongeren met een flinke alcoholintoxicatie dan wel kans op recidieven krijgen bij ontslag uit het ziekenhuis een verwijzing naar de polikliniek voor Jeugd en Alcohol. Iedere jongere krijgt een individueel zorgtraject. Ook de ouders worden hierbij betrokken. Het beleid is gericht op voorlichting, inschatten herhalingskans, inschatten problemen bij de jongere of omgeving (school, ouders et cetera), verhogen van’self control’ en de sociale controle. In dit traject zijn naast een poliklinische afspraak met een kinderarts (waar informatie gegeven wordt en het voorval nog een keer wordt besproken) en een afspraak bij een kinderpsycholoog na opname ook meerdere gedragsvragenlijsten opgenomen. Het gaat hier om een alcoholintoxicatie-vragenlijst en gestandaardiseerde psychologische vragenlijsten voor ouders en kind. Deze vragenlijsten geven nieuwe informatie over deze specifieke patiënten. Was het overmatig alcoholgebruik een impulsieve daad of vindt het regelmatig plaats? En waarom? Is er sprake van een achterliggend probleem (zoals depressiviteit, ADHD, schoolproblemen of eenzaamheid) of is er al sprake van een alcoholprobleem c.q. verslaving? Jongeren en ouders leren op de polikliniek in twee tot drie gesprekken wat zij zelf kunnen doen om alcoholschade in de toekomst te voorkomen (Tabel 2). Indien nodig wordt voor nader onderzoek of behandeling verwezen naar andere instellingen. Het Diakonessenhuis werkt hiervoor samen met B-Open van Victas (verslavingszorg) en Altrecht (GGZ), de Gemeente Utrecht en de GGD.

Belangrijke informatie voor ouders en jongere:
www.alcoholinfo.nl
www.trimbos.nl
www.alcoholpagina.nl
www.stap.nl
www.alcoholpreventie.nl
www.watdrinkjij.nl
www.uwkindenalcohol.nl

Literatuur
1. Kleef LE van, Lely N van der. Jongeren met alcoholintoxicatie, een groeiend probleem. Ned. Tijdschrift Geneeskunde;150(46): 2521-2522.
2. Hoof JJ van, Lely N van der, Rodrigues Pereira R, Dalen WE van. Adolescent alcohol intoxication in the Dutch hospital Departments of Pediatrics. J Stud Alcohol Drugs 2010;May;71(3):366-372.
3. Protocol ‘project ter voorkoming van alcoholschade’, Partnership Vroegsignalering Alcohol, Reinier de Graaf Groep, Delft, 2011.
4. Masten AS, Fadenm VB, Zucker RA, Spear LP. Underage drinking: a developmental framework, Pediatrics 2008;121: 235-251.
5. Verdurmen J. Alcoholgebruik en jongeren onder de 16 jaar, schadelijke effecten en effectiviteit van alcoholinterventies. Trimbos Instituut Utrecht, 2006.