Familieparticipatie bij de verlichting van dorst bij volwassen Intensive Care patiënten

IC-patiënten ervaren dorst tijdens hun IC-opname dat leidt tot wanhoop en tot hulpeloosheid bij de familie. Om dit te ondervangen, is de dorst interventiebundel ontwikkeld en onderzocht.  

Verpleegkundige onderzoek

Patienten opgenomen op een intensive care (IC) rapporteren pijn, dyspnoe en dorst als de drie meest voorkomende, intense en verontrustende klachten tijdens een IC-opname. Daarbij is bekend dat familieleden van IC-patiënten kampen met gevoelens van hulpeloosheid. De dorst interventiebundel is een interventie bestaande uit orale menthol-swabs, koud water spray en lippenbalsem met menthol en hebben als doel de intensiteit van dorst en het droge mond gevoel terug te dringen. Ook draagt de interventie bij aan vermindering van angst en wanhoop bij patiënten ten gevolge van de dorstgevoelens. Om zowel de dorstgevoelens van patiënten als de wanhoop gevoelens van familieleden te verlagen, participeert in dit onderzoek de familie bij het uitvoeren van de dorst interventiebundel. 

Methode
Het design van het onderzoek was exploratief. Met behulp van semigestructureerde interviews werd er tussen 8 november en 17 december 2020 data verzameld bij familieleden van wakkere IC-patiënten.

Inclusiecriteria voor deelnemers waren: 
• De patiënt is minimaal 48 uur opgenomen 
• Het familielid is fysiek en mentaal in staat om de interventiebundel toe te passen 

Exclusiecriteria waren:
• De patiënt ligt in buikligging
• De patiënt heeft mondchirurgie ondergaan

De familie werd geïnformeerd over het onderzoek door de onderzoeker en gevraagd om daarin te participeren. Vervolgens voerde het familielid gezamenlijk met de onderzoeker de interventiebundel uit bij de patiënt. De interventie bestond uit het toepassen van een menthol-swab langs beide wangen en over de tong, het sprayen van koud water in de mond en het aanbrengen van lippenbalsem met menthol. Aansluitend werd gestart met het interview dat werd opgenomen voor uitwerking achteraf. Door gebruik te maken van operationaliseren, zijn begrippen uit de theorie omgezet in gespreksonderwerpen die vastgesteld zijn in drie topics:
• Samenwerking met de familie en wens tot meer participatie
• Zorg ter verlichting van dorst
• Effect op gevoelens van hulpeloosheid
Naar aanleiding hiervan zijn zes open interview vragen uitgeschreven. Na een korte inleiding werd gestart met neutrale topics en daarna de moeilijkere, waarbij zo open mogelijk werd doorgevraagd. Ter afsluiting was er nog ruimte voor eventuele vragen of opmerkingen van het familielid. Analyse De geluidsopnames werden eerst verbatim getranscribeerd waarna belangrijke aanwijzingen relevant voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag werden gemarkeerd. Vervolgens werden er axiaal codes en labels toegekend. Voor het analyseren werd gebruik gemaakt van softwareprogramma ATLAS-ti versie 9. 

Resultaten
Na elf familieleden te hebben geïnterviewd, werd de datasaturatie voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag bereikt. Data-analyse leverde vier hoofdthema’s op: 

1 Hulpeloosheid
Negen familieleden ervaarden gevoelens van hulpeloosheid. Drie van hen benoemden dat dit voortkwam uit het feit niks te kunnen doen en twee dat het meer om de hele situatie was. Van de familieleden die wel gevoelens van hulpeloosheid ervaarden, dacht de helft dat deze gevoelens niet zouden afnemen door het betrokken worden in deze interventiebundel. De andere helft dacht van wel, doordat ze nu iets konden doen. Twee familieleden gaven aan geen gevoelens van hulpeloosheid te ervaren gedurende de IC-opname van de patiënt. Reactie van een familielid: “Nu kan ze helemaal niks. En ik kan haar ook niet echt helpen, dat frustreert.” 

2 Betrokkenheid
De helft van de familieleden gaf aan het prettig te vinden om betrokken te worden in de zorg. Verschillende familieleden benadrukten het belang voor de patiënt. Aangegeven werd dat het heel vertrouwd was voor de patiënt, men kende de patiënt goed waardoor ze beter begrepen wat hij of zij bedoelde. Hierbij werd ook taalbarrière benoemd. Eén persoon gaf aan het hartstikke leuk te vinden en dacht dat het goed was voor zowel het familielid als de patiënt. Twee familieleden gaven aan dat het door de patiënt ook ervaren kan worden als een stukje inleveren. Een aantal familieleden gaf aan het toepassen van de zorg spannend te vinden of waren bang om fouten te maken. 

3 Ervaringen
Ruim de helft van de familieleden gaf aan het fijn te vinden iets te kunnen bijdragen. Vijf familieleden gaven aan het prettig te vinden verlichting bij dorst te kunnen geven. Drie familieleden gaven aan het als spannend te hebben ervaren. Eén van hen benoemde dat dit kwam door de omgeving van de IC. Eén persoon gaf aan dat het zijn bezoek leuker en minder zwaar maakte. Reactie van een familielid: “Ik ervaar het als iets heel prettigs. Je zag dat er iets gebeurde, want voorheen hadden we weinig contact als we binnnenkwamen. Hij was er zelf achteraf onzettend blij mee.” 

4 Interventiebundel geschikt 
De meeste familieleden gaven aan de interventiebundel makkelijk toepasbaar te vinden. Als verbeterpunt werd genoemd om de materialen gescheiden van andere materialen neer te zetten zodat men niet het verkeerde kon pakken.

Discussie
Familieleden benadrukten het belang van participatie voor de patiënt. De familie is vertrouwd en mogelijk begrijpen zij elkaar beter, zeker bij een taalbarrière. Eén familie gaf aan dat de patiënt het mogelijk als een achteruitgang in eigen kunnen had ervaren dat familie de zorg overnam. Hoewel een aantal familieleden het van tevoren spannend vond, ervoeren allen het achteraf als iets positiefs. Dit komt overeen met de overwegend positieve ervaringen over familieparticipatie op de IC in een pilot van de Nederlandse Federatie Van Universitair Medische Centra (NFU). Verschillen in ervaringen waren niet terug te leiden tot sociaal demografische kenmerken. In een artikel van Schellingerhout wordt beschreven dat autochtonen meer gebruik maken van formele zorg dan personen met een andere culturele achtergrond zoals Marokkanen, Antillianen en Molukkers, waarbij ouderen uit deze groepen voornamelijk informele zorg ontvangen. In dit onderzoek kwamen geen verschillen in ervaringen per culturele achtergrond naar voren. Mogelijk omdat er slechts drie familieleden waren die, naast de Nederlandse, nog een andere culturele achtergrond hadden. De interventiebundel vond men makkelijk toepasbaar. De overwegend positieve ervaringen schepten de verwachting dat het kon meehelpen om de impact van de IC-opname te beperken. Gevoelens van hulpeloosheid waren bij de meeste familieleden aanwezig. Deze gevoelens zullen niet verdwijnen door de familie te betrekken in dit onderdeel van de zorg, maar het kan hier wel verlichting aan geven. Meerdere familieleden benoemden dat ze het bieden van verlichting van dorst als prettig ervaarden. Rensen et al., beschrijven een vergelijkbaar effect in hun onderzoek naar kwaliteit van zorg op de IC. Daar gaven nabestaanden van overleden patiënten aan dat zij meer informatie hadden gewild over hoe zij hadden kunnen bijdragen aan de zorg. Mogelijk is dit vergelijkbaar, aangezien palliatieve zorg ook gericht is op verlichting geven aan de patiënt. Gezien de kleine schaal waarop dit onderzoek plaatsvond, zijn de uitkomsten niet representatief voor familieleden van alle IC-patiënten, maar het biedt het wel een handreiking om familieparticipatie op de IC vorm te geven. 

Conclusie De interventiebundel ter verlichting van dorst lijkt een geschikt onderdeel van de zorg om familieparticipatie op de IC te vergroten. Familieleden staan positief tegenover het betrokken worden in deze zorg. Hierbij staan centraal: helpen, verlichting geven en positief effect op de patiënt. Duidelijke instructie en het afbakenen van materialen zijn van belang. Gevoelens van hulpeloosheid zullen niet worden weggenomen, maar het participeren in de interventiebundel kan wel verlichting geven van deze gevoelens.

Venticare Magazine, oktobernummer 2021